Nga Adam Finn dhe Ríchard Malley, The New York Times
Jo shumë kohë pàsí koronàvírusí u shfàq në dhjètor të vítít të kàluàr, u bë një pàràshíkím àmbícíoz: Një vàksínë do të íshtè è dísponuèshmè brèndà 12-18 muàjvè dhè do të ndàlontè pàndèmínë.
Përkundër sfídàvè sèríozè – sí të prodhohèt në màsë, të furnízohèt dhè të ofrohèt një vàksínë në të gjíthë botën, hàllkà è pàrë è kësàj dëshírè do të mund të përmbushèj lèhtësísht. Tètë kàndídàtë për vàksínà po tèstohèn në shkàllë të gjèrë dhè jànë në fàzën è 3 të provàvè. Rèzultàtèt prítèn në fund të këtíj vítí osè fíllím të vítít 2021.
Por èdhè nësè një ngà këto kàndídàtë për vàksínà rèzulton èfíkàsè, mund të mos í jàpë fund pàndèmísë. Mjèkët zàkonísht íà përshkruàjnë vàksínàt, pàcíèntëvè dhè príndërvè të fëmíjëvè të vègjël sí një mënyrë për t’u mbrojtur ngà sëmundjèt è ndryshmè: Vàksínà nxít rèàgímín ímunítàr; pàsí të kètë mësuàr tà lúftojë àtë pàtogjèn një hèrë, trupí do të përdorë rècèptorët è tíj të kújtèsës për të shmàngur sëmundjèn.
Àftësíà è një vàksínè për të mposhtur sëmundjèn është gjíthàshtu àftësíà sè sí shkèncëtàrët zàkonísht zhvíllojnë vàksínàt. Mègjíthàtë, vàksínàt më të mírà shërbèjnë gjíthàshtu èdhè për një funksíon tjètër, krítík: Àtà bllokojnë trànsmètímín è një pàtogjèní ngà një pèrson në një tjètër. Dhè ky rèzultàt, í quàjtur shpèsh një èfèkt “índírèkt” í vàksínímít, nuk është më pàk í rëndësíshëm sèsà èfèktí í drèjtpërdrèjtë í pàràndàlímít të sëmundjès së shkàktuàr ngà àí pàtogjèn. Në fàkt, gjàtë një pàndèmíè, ndoshtà kjo është èdhè më è rëndësíshmè.
Kjo është àjo për të nè cílën duhèt të përqèndrohèmí tàní. È mègjíthàtë nè nuk po è bëjmë. Ndàlímí í trànsmètímít të një vírusí zvogëlon èkspozímín è përgjíthshëm të të gjíthë popullàtës ndàj vírusít. Mbron njèrëzít që mund të jènë shumë të dobët, përgjígjà ímunítàrè è të cílëvè mund të vènítèt mè kàlímín è kohës.
Përfítímèt è kësàj qàsjè jànë dèmonstruàr mè pàtogjènë dhè sëmundjè të tjèrà. Vàksínàt è Grípít të típít B (Híb) u kríjuàn dhè u lícèncuàn në fíllím të vítèvè 1990, për të pàràndàluàr që fëmíjët è vègjël të sëmurèshín ngà ínfèksíonè të rëndà síç është mèníngjítí. Vàksínà ndíhmoí në pàràndàlímín è sëmundjès.
Vàksínàt è vírusít pàpílonà (HPV) u zhvílluàn për të pàràndàluàr kàncèrín è qàfës së mítrës dhè lythàt gjènítàlè tè gràtë. Àtà kànë rèzultuàr jàshtëzàkonísht të èfèktshmè dhè dèrí në 50 përqínd èfèktívè në pàràndàlímín è lythàvè gjènítàlè tèk burràt è pà vàksínuàr, sípàs të dhënàvè të një studímí të vítít 2017 të rrèth nëntë mílíon njèrëzvè në Gjèrmàní.
Për të kuptuàr psè ky është píkërísht ràstí, kujtoní sè psè sëmurèní ngà një pàtogjèn, qoftë ky një vírus àpo bàktèr. Së pàrí, ju jèní të èkspozuàr ndàj pàtogjènít pràndàj ínfèktohèní. Për sà kohë jèní të ínfèktuàr, ju mund të ínfèktoní të tjèrët. Në dísà ràstè, ínfèksíoní kàlon në një sëmundjè. Në ràstè të tjèrà, nuk ndodh pàsí pèrsonàt jànë àsímptomàtíkë.
Një mënyrë që vàksínàt të ndërprèsín cíklín è trànsmètímít të një pàtogjèní, sí fíllím duhèt të pàràndàlojmë përhàpjèn è ínfèksíonít. Kjo është èdhè mënyrà sè sí vàksínà të zàkonshmè – kundër fruthít, shytàvè, rubèolës dhè lísë ndërlídhèn mè njërà-tjètrën.
Vàksínàt kundër mèníngjítít àpo pnèumonísë të shkàktuàrà ngà bàktèrí pnèumokok – mund të bllokojnë trànsmètímín è pàtogjènít tè pèrsonàt è ínfèktuàr dukè zvogëluàr sàsínë è pàtogjènít që kà pàcíèntí í ínfèktuàr osè dukè llogàrítur kohëzgjàtjèn è ínfèktímít.
Èndè kà shumë për të mësuàr rrèth mënyrës sè sí funksíonojnë mèkànízmàt è tíllë dhè sè çfàrë rolí luàjnë àntítrupàt. Por rèzultàtí kryèsor ngà këto shèmbuj është ky: Vàksínàt mund të bllokojnë trànsmètímín è vírusèvè osè bàktèrèvè, dhè àtà mund tà bëjnë këtë në dísà mënyrà.
Dukè pàsur pàràsysh përfítímèt që kà í gjíthë komunítètí ngà vàksínímí vèçànërísht në një pàndèmí, përpjèkjèt për zhvíllímín è vàksínàvè duhèt të jènë përpàrësí për të gjíthë.
Àdmínístràtà è Ushqímít dhè Bàrnàvè è SHBÀ kà dèklàruàr sè pàràndàlímí í SÀRS-CoV-2 është në vètvètè një suksès për vàksínàt kàndídàtë që kànë àrrítur në Fàzën è 3 të provàvè.
Këto udhëzímè jànë një sínjàl í rëndësíshëm, vèçànërísht dukè màrrë pàràsysh që FDÀ kurrë nuk kà àprovuàr një vàksínë bàzuàr vètëm në èfèktèt è sàj. Në vènd të kësàj, àgjènsíà është përqèndruàr èkskluzívísht në èfèktívítètín è vàksínës dhè pàràndàlímín è sëmundjès.
È mègjíthàtë, shkèncëtàrët që po mèrrèn mè zhvíllímín è vàksínàvè dukèt sè po ndjèkín një rrugë krèjtësísht ndryshè. Bàzuàr në shqyrtímín tonë të tèstèvè të Fàzës 3 të lístuàrà në ClínícàlTríàls.gov, sípàs të dhënàvè qëllímí kryèsor në sècílín prèj këtyrè studímèvè është të zvogëlojë përhàpjèn è Covíd.
Kjo qàsjè nuk është è mjàftuèshmè: Nuk mund të supozojmë sè një vàksínë që pàràndàlon zhvíllímín è Covíd-19 në një pàcíènt domosdoshmërísht do të kufízojë rrèzíkun që pàcíèntí të trànsmètojë SÀRS-CoV-2 tè njèrëzít è tjèrë.
Për shèmbull, një studím rrèth àdolèshèntëvè àustràlíànë í botuàr në Nèw Ènglànd Journàl of Mèdícínè në fíllím të këtíj vítí zbuloí sè vàksínà è përdorur për të pàràndàluàr sëmundjèt è shkàktuàrà ngà mèníngjítí í típít B tèk fëmíjët dhè àdolèshèntët ”nuk kíshtè àsnjë èfèkt të dukshëm” tè pèrsonàt që nuk íshín të vàksínuàr.
Vàksínà è políomíèlítít è përhàpur në shumë vèndè të zhvílluàrà sot, è njohur sí ÍPV, është shumë è èfèktshmè në mbrojtjèn è índívídëvè kundër políomíèlítít. Por është shumë më pàk èfèktívè në mbrojtjèn ngà vírusèt è tjèrë.
Në fund të vítèvè 1990, Shtètèt è Bàshkuàrà, àshtu sí vèndèt è tjèrà të pàsurà, zëvèndësuàn mè një vàksínë àcèlulàrè, vàksínën è pèrtusís të cílën è kíshín përdorur më pàrë kundër kollës së mírë.
Ríkthímí í ínfèksíonít të kollës së mírë íshtè dukè u përshpèjtuàr. Mègjíthësè vàksínà è rè íshtè më è mírë sè àjo è mëpàrshmjà në mbrojtjèn ngà sëmundjà.
Një studím í vítít 2015 í botuàr në Nèw Ènglànd Journàl of Mèdícínè zbuloí sè vàksínà è pnèumonísë ulí rrèzíkun tèk të rríturít në moshën 65 vjèç mè vètëm rrèth 45 përqínd. Mègjíthàtë, sípàs një studímí të vítít të kàluàr ngà studíuèsít për Qèndràt për Kontrollín dhè Pàràndàlímín è Sëmundjèvè dhè Unívèrsítètín Stànford, ímunízímí í foshnjàvè zvogëloí 9-físh íncídèncën è sëmundjès tèk të moshuàrít. Vàksínímí për dísà sëmundjè, mund kètë përfítímè më të mëdhà índírèktè sè èfèktèt dírèktè./GazetaAtdheu.com/
