Shitja e Sazanit dhe projektet izraelite në Shqipëri po përdoren për të thelluar marrëdhëniet politike dhe ekonomike mes Tiranës dhe një rrjeti interesash ndërkombëtare që kalojnë përmes Trump-it, Netanyahut dhe Lindjes së Mesme.
Në një hetim nga gazetari amerikan Matt Broomfield, sillet në fokus investimi prej 1.4 miliardë dollarësh të Jared Kushner për ishullin Sazan në Shqipëri. Plani për ta kthyer këtë ishull të mbyllur ushtarak në një resort luksoz është shoqëruar me makete që ngjasojnë me pamjet që inteligjenca artificiale krijoi për “rivierën e Gazës”, një projekt imagjinar që i parapriu zhvendosjes së popullsisë palestineze.
Kushner vepron përmes firmës së tij Affinity Partners, e cila përdor miliarda dollarë të ardhur nga Arabia Saudite për të ndërtuar ura ekonomike midis Izraelit dhe vendeve me shumicë myslimane. Shqipëria, me një identitet të përzier kulturor dhe një ambicie të fortë për integrim perëndimor, është kthyer në një terren të favorshëm për këtë lloj ndikimi.
Plani për Sazanin është më shumë sesa një projekt ndërtimi. Ai përfshin edhe qendra shëndetësore, kopshte, teknologji izraelite dhe një mikroshtet të ri me prirje pro-izraelite. Kryeministri Edi Rama po e shndërron Shqipërinë në një nyje gjeopolitike që lidh investitorët e krahut të djathtë, mbështetësit e Trump-it dhe Izraelin, ndërkohë që hap territorin për ndikime që shkojnë përtej ekonomisë.
Banorët lokalë si Arbeni, i cili operon udhëtime me anije drejt Sazanit, tregojnë se nuk kanë pasur asnjë fjalë në proces. Ai kujton se vizita e Kushner-it dhe Ivanka Trump-it ndodhi me siguri të rreptë ushtarake. Qeveria shqiptare ndryshoi ligjet për të lejuar ndërtimin në zona të mbrojtura dhe përjashtoi firmën e Kushner-it nga taksat, ndërkohë që vetë qeveria do të mbulojë infrastrukturën.
Rreziku i ndikimit të këtij projekti shtrihet përtej Sazanit. Në deltën e Vjosës, një prej mrekullive të natyrës europiane, pritet të ndërtohen dhoma për dhjetëra mijë turistë dhe një kazino, duke e kthyer zonën në një tjetër qendër luksoze. Sipas aktivistit mjedisor Kosta Xhaho, gjithë kjo do të fshijë habitatet e flamingove dhe faunës së mbrojtur, ndërkohë që një aeroport gjigant pranë deltës po përgatitet për fluturime direkte me SHBA-në.
Turizmi është bërë burimi kryesor i të ardhurave për shumë shqiptarë, por rritja e çmimeve, korrupsioni dhe ndërhyrja pa plan urbanistik po rrënojnë jetën lokale. Xhaho thekson se në vend të përfitimeve për komunitetet, këto projekte vetëm po i zhvendosin njerëzit dhe po e shtojnë betonin në vend të zhvillimit të qëndrueshëm.
Disa vendas, si kapiteni i anijes Arbër, i shohin këto ndryshime si një hap përpara. Ai i përshkruan zhvillimet si pozitive, duke pretenduar se zona ishte e braktisur dhe tashmë po rigjallërohet. Megjithatë, realiteti i zonës rurale mbetet i ashpër: toka është shitur lirë dhe njerëzit janë nxjerrë jashtë me forcë nga pasuritë e tyre.
Xhaho thotë se nuk është kundër zhvillimit, por dëshiron që ai të jetë gjithëpërfshirës dhe i ndjeshëm ndaj mjedisit. Ai kujton se brezi i tij është rritur duke mbrojtur këtë tokë dhe nuk do të donte që ajo të kthehej në një vendpushim për të pasurit ndërsa vendasit përjashtohen.
Në mënyrë domethënëse, investimet e Affinity Partners nuk ndalen me Shqipërinë. E njëjta kompani është duke ndërtuar në pjesë të pushtuara të Bregut Perëndimor dhe në Beograd, ku po zhvendos një monument të viktimave të NATO-s për të ndërtuar një kompleks prej 500 milionë dollarësh.
Ndërkohë që SHBA-ja dhe BE-ja mbështesin qeverinë Rama për “integrimin” europian, realiteti është një rrjet ndikimesh politike e financiare ku Shqipëria shërben si portë për interesat izraelite dhe amerikane. Projekti i Kushnerit është vetëm një prej shumë shembujve të këtij modelit të ri të nënshtrimit ekonomik dhe politik.
Ndikimi izraelit në Shqipëri po thellohet përmes ngjarjeve kulturore, investimeve në çerdhe dhe spitale dhe fluturimeve të reja mes Tiranës dhe Tel Avivit. Rabini Yoel Kaplan, një oficer i IDF-së, është bërë një figurë publike, ndërsa komuniteti bektashi shfaqet si një aleat i ri i Izraelit.
Një tjetër aspekt është vendosja e anëtarëve të MEK-ut në Shqipëri, një organizatë opozitare iraniane e përdorur nga SHBA si mjet presioni kundër Teheranit. Së fundmi, Rama propozoi krijimin e një mikroshteti bektashian me status të ngjashëm me Vatikanin, një zonë që do të ishte de facto e mbrojtur për bashkëpunëtorët izraelitë.
Aktivistët si Fioralba Duma dhe Alfred Bushi e shohin këtë drejtim si të rrezikshëm. Ata paralajmërojnë për shitjen e sovranitetit shqiptar në emër të investimeve të huaja dhe aleancave politike që shkelin parimet e drejtësisë dhe të së drejtës ndërkombëtare.
Ndërsa Rama nderohet me çmime në Izrael dhe premton integrim në BE, në realitet Shqipëria po kthehet në një laborator të politikave të jashtme agresive të SHBA dhe Izraelit në Ballkan. Dhe ndërsa turizmi dhe ndërtimi lulëzojnë, pyetja mbetet: për kë po ndërtohet e ardhmja e Shqipërisë?
