Ndjenja e mungesës së kënaqësisë edhe kur gjithçka duket mirë mund të jetë një shenjë e anhedonisë, një gjendje që ndikon tek motivimi, dopamina dhe mënyra si truri përjeton shpërblimin.
A ju ka ndodhur ndonjëherë të jeni me miqtë në një darkë, apo duke shëtitur në një park të preferuar, dhe të mos ndjeni asgjë? Ushqimi është i shijshëm, moti i mirë dhe atmosfera pozitive, por nuk përjetoni asnjë emocion të këndshëm. Ky fenomen njihet si anhedoni – një gjendje që do të thotë “pa kënaqësi”, me origjinë nga greqishtja an (pa) dhe hedone (kënaqësi).
Raste të rralla të kësaj gjendjeje janë të zakonshme. Megjithatë, kur ato zgjasin, mund të sinjalizojnë diçka më serioze. Tek disa individë, kjo lidhet me probleme të shëndetit mendor, por për shumë të tjerë, stresi i lartë mjafton për të zbehur ndjesinë e gëzimit.
Studimet e fundit tregojnë se stresi – qoftë nga puna, jeta familjare apo faktorë të tjerë – ndryshon mënyrën si truri përpunon shpërblimet, duke ulur ndjeshmërinë ndaj gjërave që dikur na sillnin lumturi.
Kjo mungesë kënaqësie ndikon jo vetëm në përjetim, por edhe në motivimin për të ndjekur aktivitete të këndshme. Profesor Diego Pizzagalli nga Universiteti i Kalifornisë në Irvine sqaron se për të prekurit, përfitimi emocional duket i vogël ndërsa përpjekja për ta arritur atë duket e madhe. Ky fenomen ndikon në mënyrën se si truri e përpunon dopaminën – molekulën që sinjalizon shpërblimin.
Studimet tregojnë se dopamina bie në mënyrë drastike kur stresi bëhet kronik dhe i pakontrollueshëm, duke shkaktuar sjellje tipike të anhedonisë. Një debat me partnerin nuk do të shkaktojë anhedoni, por muaj të tërë orësh shtesë në punë, po.
Eksperimentet me minj kanë treguar se disa individë janë më të ndjeshëm ndaj stresit dhe zhvillojnë simptoma të anhedonisë, ndërsa të tjerë janë rezistentë. Shkencëtarët identifikuan ndryshime të dukshme në aktivitetin e trurit të dy grupeve, sidomos në amigdala dhe hippocampus, zona që lidhen me emocionet dhe kujtesën.
Profesor Mazen Kheirbek nga Universiteti i Kalifornisë në San Francisko zbuloi se duke ndryshuar aktivitetin e qelizave në hippocampus, mund të rikthehej ndjeshmëria ndaj kënaqësisë. Ky është një zhvillim premtues për trajtimet e ardhshme.
Për momentin, lufta kundër anhedonisë nuk përfshin ende manipulime gjenetike, por ekspertët sugjerojnë masa të thjeshta që mund të ndihmojnë. E para: reduktimi i stresit. Megjithëse jo gjithmonë i shmangshëm, identifikimi i stresorëve të dëmshëm – ata që përfshijnë mungesë kontrolli, paparashikueshmëri dhe ndjesi turpi – është hapi i parë.
Ushtrimet fizike janë mënyrë e shkëlqyer për të balancuar stresin dhe për të ulur inflamacionin, një tjetër faktor që lidhet me anhedoninë. Gjithashtu, një dietë e shëndetshme, me pak yndyrë e sheqer dhe me shumë fruta, perime dhe drithëra, mund të përmirësojë gjendjen emocionale.
Një tjetër qasje është ‘aktivizimi i sjelljes’, një terapi e thjeshtë që shtyn individët të angazhohen me veprime që sjellin kënaqësi. Madje edhe takime të vogla me miqtë, shëtitje apo aktivitete të preferuara, ndihmojnë në thyerjen e ciklit të pasivitetit emocional.
Një truk tjetër i thjeshtë: mësoni të shijoni momentet e këndshme. Merrni kohë për të ndjerë aromën e kafesë, të shijoni diellin apo dritën mbi pemë. Këto çaste të ndërgjegjshme ndihmojnë trurin të regjistrojë përjetimet pozitive.
Interesant është fakti që antidepresantët tradicionalë, si SSRI-të, nuk funksionojnë mirë kundër anhedonisë. Prandaj, ekspertët po eksplorojnë mënyra të reja, përfshirë stimulimin jo-invaziv të trurit me impulse magnetike ose elektrike.
Sipas studiuesve, gjenetika luan një rol në ndjeshmërinë ndaj anhedonisë, por nuk është gjithçka. Mjedisi, përvojat dhe stresi në fëmijëri janë faktorë që ndikojnë ndjeshëm.
Një studim i ri tregoi se të rinjtë që kishin kaluar trauma në fëmijëri shfaqnin shenja të hershme të anhedonisë, edhe pse nuk kishin simptoma të depresionit. Kjo tregon se ndërhyrjet duhet të jenë të personalizuara dhe të bazuara në biomarkues të ndryshëm të gjendjes.
Në fund, për shumë persona, rikthimi i gëzimit nuk kërkon teknologji të avancuar. Mjafton të kujdeseni për gjumin, ushqimin, aktivitetin fizik dhe të ekspozoheni rregullisht ndaj gjërave që ju bëjnë të ndiheni mirë. Gëzimi është aty – duhet vetëm ta lini të hyjë.
